Decennia lang hebben wetenschappers een merkwaardig fenomeen waargenomen: sommige individuen bereiken een extreem hoge leeftijd – 100 jaar en ouder – met een opmerkelijk behouden cognitieve functie. Deze ‘super-agers’ trotseren het conventionele verhaal van onvermijdelijke mentale achteruitgang, wat onderzoekers ertoe aanzet te onderzoeken waarom sommige hersenen scherp blijven, zelfs als het lichaam ouder wordt.
De hersenen die de kansen verslaan
Uit onderzoek van Emily Rogalski, Ph.D. van de Northwestern University, blijkt dat de hersenen van super-agers vaak lijken op die van gezonde individuen van in de vijftig of zestig. Dit is niet alleen geluk; het is een aantoonbaar verschil in neurale structuur en functie. Ondanks de verwachte krimp van het hersenweefsel met de leeftijd – de hersenen van een typische 90-jarige wegen grofweg 10% minder dan die van een 40-jarige – tonen deze honderdjarigen veerkracht. Hun hersenen bevatten een hogere dichtheid aan von Economo-neuronen, gespecialiseerde cellen die verband houden met snelle communicatie, en vertonen een opmerkelijk vermogen om leeftijdsgebonden achteruitgang te weerstaan.
Dit is belangrijk omdat leeftijdsgebonden veranderingen in de hersenen niet alleen maar cosmetisch zijn. De prefrontale cortex, cruciaal voor complexe gedachten, en de hippocampus, essentieel voor het geheugen, krimpen in de loop van de tijd. Toch lijken super-agers dit proces te omzeilen. Sommigen vertonen zelfs hersenen die bezaaid zijn met dezelfde fysieke kenmerken van de ziekte van Alzheimer in een vergevorderd stadium, zonder enige cognitieve stoornis te ervaren. Eén persoon die in Amsterdam werd onderzocht, bleef op 108-jarige leeftijd volledig functioneel ondanks ernstige hersenlittekens.
Veerkracht, niet alleen genetica?
Onderzoekers van de Vrije Universiteit in Amsterdam ontdekten dat 60% van de honderdjarigen dementie vermijdt, wat de veronderstelling in twijfel trekt dat cognitieve achteruitgang onvermijdelijk is. Dit roept kritische vragen op: zijn deze individuen genetisch vatbaar voor een lang leven van de hersenen, of weerstaan ze actief mentale achteruitgang?
Rogalski’s werk suggereert het laatste. Ze merkt op dat super-agers een gemeenschappelijk kenmerk delen: uitzonderlijke veerkracht in het licht van extreme stress. Of ze nu een oorlogstrauma, persoonlijk verlies of een levensbedreigende ziekte overleven, ze vertonen een consistent vermogen om zich aan te passen en vooruit te komen. Dit gaat niet alleen over ‘positief denken’; het is een fundamenteel verschil in de manier waarop hun hersenen tegenslagen verwerken.
Het plateau-effect
De meest opmerkelijke bevinding is dat zodra super-agers een bepaalde leeftijd bereiken (rond de 100-101), hun cognitieve functie de neiging heeft om plateau te worden. In tegenstelling tot jongere populaties waar het risico op dementie lineair toeneemt met de leeftijd, kunnen honderdjarigen die scherp blijven dit jarenlang blijven, waarmee ze de typische exponentiële daling trotseren. Dit duidt erop dat er een beschermend mechanisme speelt, hetzij aangeboren, hetzij ontwikkeld gedurende een leven lang veerkracht.
Internationaal onderzoek met meer dan 100.000 hersenscans versterkt dit idee: de hersenen passen zich gedurende het hele leven aan, en sommige mensen vertonen een buitengewoon vermogen om cognitieve achteruitgang tot op hoge leeftijd te weerstaan.
** Concluderend: hoewel dementie een aanzienlijk risico blijft naarmate men ouder wordt, bewijst het bestaan van super-agers dat de cognitieve gezondheid niet vooraf bepaald is. Hun hersenen vertonen een opmerkelijk vermogen om degradatie te weerstaan, zich aan te passen aan stress en een functie te behouden die veel verder gaat dan wat ooit voor mogelijk werd gehouden. De studie van deze individuen biedt onschatbaar inzicht in het vermogen van de hersenen tot veerkracht en het potentieel om leeftijdsgerelateerde cognitieve achteruitgang te vertragen of zelfs te omzeilen.**
