Przez dziesięciolecia naukowcy obserwowali ciekawe zjawisko: niektórzy ludzie osiągają ekstremalny wiek – 100 lat lub więcej – zachowując jednocześnie zadziwiająco wysokie funkcje poznawcze. Ci „długo żyjący ludzie” podważają konwencjonalny pogląd na temat nieuniknionego upośledzenia umysłowego, co skłoniło badaczy do odkrycia, dlaczego niektóre mózgi pozostają ostre nawet w miarę starzenia się ciała.
Mózgi, które pokonują przeszkody
Badania przeprowadzone przez dr Emily Rogalski z Northwestern University pokazują, że mózgi stulatków często przypominają mózgi zdrowych ludzi po 50. i 60. roku życia. To nie tylko szczęście; jest to mierzalna różnica w strukturze i funkcjonowaniu neuronów. Pomimo spodziewanego zmniejszania się tkanki mózgowej wraz z wiekiem – mózg 90-latka waży o około 10% mniej niż mózg 40-latka – stulatkowie są odporni. Ich mózgi zawierają większą gęstość neuronów von Economo, wyspecjalizowanych komórek związanych z szybką komunikacją i wykazują niezwykłą zdolność przeciwstawiania się uszkodzeniom związanym z wiekiem.
To ważne, bo związane z wiekiem zmiany w mózgu to nie tylko defekt kosmetyczny. Kora przedczołowa, kluczowa dla złożonego myślenia, i hipokamp, niezbędny do zapamiętywania, z biegiem czasu kurczą się. Wydaje się jednak, że stulatkowie omijają ten proces. Niektórzy mają nawet mózgi uszkodzone przez te same markery fizyczne, co w zaawansowanej chorobie Alzheimera, ale nie doświadczają upośledzenia funkcji poznawczych. Jeden z pacjentów w Amsterdamie w wieku 108 lat pozostał w pełni sprawny pomimo poważnych blizn na mózgu.
Zrównoważony rozwój, nie tylko genetyka?
Naukowcy z Vrije Universiteit w Amsterdamie odkryli, że 60% stulatków unika demencji, co podważa założenie, że pogorszenie funkcji poznawczych jest nieuniknione. Rodzi to ważne pytania: czy ci ludzie są genetycznie predysponowani do długowieczności mózgu, czy też aktywnie przeciwstawiają się upośledzeniu umysłowemu?
Praca Rogalskiego sugeruje to drugie. Zauważa, że stulatków łączy wspólna cecha: wyjątkowa odporność na ekstremalny stres. Niezależnie od tego, czy przeżyją traumę wojenną, stratę osobistą, czy chorobę zagrażającą życiu, wykazują stałą zdolność do adaptacji i pójścia naprzód. Nie chodzi tylko o „pozytywne myślenie”; to zasadnicza różnica w sposobie, w jaki ich mózgi radzą sobie z przeciwnościami losu.
Efekt plateau
Najbardziej zaskakującym odkryciem jest to, że gdy stulatkowie osiągną pewien wiek (około 100–101 lat), ich funkcje poznawcze zwykle stabilizują się. W przeciwieństwie do młodych ludzi, u których ryzyko wystąpienia demencji wzrasta liniowo wraz z wiekiem, stulatkowie, którzy zachowują sprawność umysłową, mogą nią pozostać przez lata, pokonując typowy wykładniczy spadek. Sugeruje to mechanizm obronny, wrodzony lub rozwinięty przez całe życie poprzez odporność.
Międzynarodowe badania obejmujące ponad 100 000 skanów mózgu potwierdzają tę tezę: mózg przystosowuje się przez całe życie, a niektórzy ludzie wykazują niezwykłą zdolność przeciwstawiania się pogorszeniu funkcji poznawczych nawet w bardzo starszym wieku.
Podsumowując, chociaż demencja pozostaje znaczącym ryzykiem wraz z wiekiem, liczba stulatków dowodzi, że zdrowie poznawcze nie jest z góry określone. Ich mózgi wykazują niezwykłą zdolność wytrzymywania zakłóceń, dostosowywania się do stresu i utrzymywania funkcji znacznie wykraczających poza to, co kiedyś uważano za możliwe. Badanie tych osób dostarcza cennych informacji na temat odporności mózgu i możliwości opóźnienia lub nawet uniknięcia pogorszenia funkcji poznawczych związanego z wiekiem.
